"Pochód na Wawel" Szymanowskiego

Po wielkim sukcesie w Wiedniu rzeźba-pomnik "Pochód na Wawel" była eksponowana w salach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Cała Warszawa, nie tylko artystyczna, oczekiwała tej prezentacji. 2 marca 1912 r. tłumy zainteresowanych mogły zobaczyć na własne oczy dzieło Wacława Szymańskiego.

Informacje o wystawie zamieszczane
w "Kurierze Warszawskim" w 1912 r. nr 59, 61, 62

W 1905 r. Wawel został przekazany władzom Galicji i Lodomerii. Sześć lat później ostatni żołnierz austriacki opuścił zamek wawelski. Trwała jednocześnie dyskusja nad koncepcją przywrócenia świetności Wawelowi. Do Komitetu Odbudowy Zamku na Wawelu został powołany m.in. Wacław Szymanowski.

                               

W ramach tych prac przygotował on kompozycję rzeźbiarską "Pochód na Wawel". W 1908 r. gotowy był gliniany model rzeźby, w 1911 r. gotowy odlew gipsowy w skali 1:5, w 1912 r. brązowy odlew patynowany. 9 listopada 1911 r. model został pokazany na wystawie "Secesja" w Wiedniu (były tu także prezentowane prace Jacka Malczewskiego). Na przełomie 1911 i 1912 r. powstał komitet budowy pomnika-rzeźby. Kilkuletnie zabiegi o wykonanie odlewu w skali 1:1 nie powiodły się. 

Projekt wywołał wielką, ogólnonarodową dyskusję. Mimo poparcia projektu przez Jacka Malczewskiego, Jana Stanisławskiego, Henryka Sienkiewicza, Oswalda Balzera, Włodzimierza Tetmajera, Ignacego Chrzanowskiego, silna opozycja m.in. prasy warszawskiej (m.in. "Głos Warszawski" nr 88 z 31 marca 1912 r. w materiale "Nasze zdanie w sprawie "Pochodu na Wawelu") i warszawskiego środowiska artystycznego (Stanisław Jagmin, Eligiusz Niewiadomski, Kazimierz Stabrowski, Edward Trojanowski) doprowadziła do tego, że w 1928 r. Adolf Szyszko-Bohusz (kierownik prac przy odnowie wawelskiego zamku) odrzucił projekt ustawienia rzeźby na Wawelu (taki sam los spotkał projekt witraży do katedry wawelskiej zaproponowanych wcześniej przez Stanisława Wyspiańskiego). 

Rzeźba "Pochód na Wawel" przedstawia kroczące 52 postacie. Prowadzi je Los-Fatum. Za nim idą królowie i inne osobistości z dziejów Polski. Kroczą Zygmunt III Waza i Piotr Skarga, Stefan Batory z Janem Zamojskim, Zygmunt August z Barbarą Radziwiłłówną, Zygmunt Stary z królową Boną, Władysław Jagiełło z królową Jadwigą i Zawisza Czarny, Kazimierz Wielki z Esterką, Bolesław Śmiały i św. Stanisław, dworzanie i lud.

W oryginale długość rzeźby miała mieć 35 metrów długości a wysokość figur 3,5 metra.

Projekt ustawienia rzeźby.
Akwarela Kazimierza Wyczyńskiego
według Wacława Szymanowskiego i Zygmunta Hendla

Wacław Szymanowski urodził się 23 sierpnia 1859 r. w Warszawie, rzeźbiarz i malarz tworzący w stylu secesji. W latach 1875–1879 studiował rzeźbę u Cypriana Godebskiego i malarstwo w École des Beaux-Arts. Studia uzupełnił w latach 1880–1882 w Monachium. W 1889 r. za obraz „Kłótnia Hucułów” został nagrodzony złotym medalem na wystawie w Paryżu. Malarstwo porzucił w 1895 r., poświęcając się rzeźbie. 2 maja 1923 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 22 lipca 1930 r. w Warszawie. 

Był autorem wielu nagrobków i pomników (m.in. pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie, rzeźby "Macierzyństwo" w Warszawie, pomnika Juliusza Słowackiego we Wrocławiu – wykonany przez Andrzeja Łętowskiego na podstawie rzeźby Szymanowskiego). 

Ilustracje za: "Świat. Pismo tygodniowe ilustrowane" nr 9 z 1912 r., "Tygodnik Ilustrowany" nr 9 z 1912 r.