Żołnierze Niepodległej (III)

Jan Władysław Nelken (ps. Otto, Marek, Tytus) urodził się 16 marca 1878 r. w Skomoroszkach, w guberni kijowskiej. Był synem dyrektora cukrowni Edwarda Nelkena (1850–1930) i Eugenii z domu Felsz (1854–1909). W 1896 r. rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Tu wstąpił do studenckiego koła socjalistycznego. Wydalony z uczelni i z Warszawy za działalność socjalistyczną (m.in. za udział w nielegalnych manifestacjach), wyjechał do Kazania, gdzie w 1902 r. otrzymał dyplom lekarski. 

Jan Nelken, 1911 r.

Po powrocie do Warszawy rozpoczął praktykę psychiatryczną (Szpitalu Psychiatrycznym w Tworkach) i działalność polityczną w Polskiej Partii Socjalistycznej. Od 1904 r. należał do kierownictwa Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego. Był współorganizatorem VII i uczestnikiem VIII, IX Zjazdu PPS i III Rady Partyjnej. Był więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W listopadzie 1906 r. został członkiem PPS‑Lewicy. Zagrożony aresztowaniem wyjechał do Krakowa. Pracował tu jako lekarz. W czasie I wojny światowej służył w Cesarskiej i Królewskiej Armii jako lekarz Szpitala Garnizonowego we Lwowie. W latach 1919–1934 pełnił służbę sanitarną w Wojsku Polskim. Został awansowany do stopnia pułkownika w 1927 r. 

Jan Nelken, 1926 r. Zdjęcie za: wikipedia.pl

Po zakończeniu zawodowej służby wojskowej w 1934 r. pracował w cywilnej służbie zdrowia. Był członkiem Zarządu Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i redaktorem "Rocznika Psychiatrycznego". 24 sierpnia 1939 r. ochotniczo zgłosił się do pełnienia czynnej służby wojskowej i został wyznaczony na poprzednio zajmowane stanowisko kierownika naukowego Oddziału Psychiatrycznego Szpitala Ujazdowskiego. Na bazie tego szpitala sformowano Szpital Wojenny nr 104, który 6 września został ewakuowany w kierunku Brześcia nad Bugiem, a następnie do Trembowli. Po 17 września szpital przejęli żołnierze Armii Czerwonej, a personel szpitala został uwięziony przez funkcjonariuszy NKWD. Wiosną 1940 r. Nelken został zamordowany w Katyniu. Postanowieniem nr 12‑48‑07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 r. pośmiertnie został mianowany na stopień generała brygady.

Jego druga żona Irena i ich córka Anna zginęły w 1944 r. w powstaniu warszawskim. 

Willa Jana i Ireny Nelkenów

W 1932 r., w Konstancinie na parceli nr 103 (ul. Uzdrowiskowa, d. Królewska 5), Nelken rozpoczął budowę własnego domu. Został on oddany do użytku w maju 1933 r. i prawdopodobnie nosił imię "Anna". Autorami projektu byli architekci Helena i Szymon Syrkus. Dom przetrwał do dnia dzisiejszego.