Tamten

W rodzinnych szpargałach znalazłem akwarelę.

Trochę podniszczona i pobrudzona. Zapewne kiedyś była w ramce, bo zachował się po niej ślad. Przedstawia gałązkę jarzębiny (tak myślę). Podpis ołówkiem nie był trudny do rozszyfrowania - St. Janowski. Nazwisko autora nic mi nie mówiło. Po drugiej stronie kartonu,  naklejony był fragment jakiegoś programu teatralnego. 

Ciekawość... z czym mam do czynienia... szukam...

Punktem wyjścia był program. Udało się ustalić, że jest to obsada sztuki "Tamten" Gabrieli Zapolskiej. Tym samym Stanisław Janowski nie był już nieznany. Boć to przecież mąż Gabrieli. Starałem się jeszcze odtworzyć datę spektaklu i miejsce. Miejscem wystawienia spektaklu był Teatr Miejski we Lwowie i miał on miejsce prawdopodobnie 9 grudnia 1905 r.

Niestety w żaden sposób nie udało się ustalić daty namalowania akwareli. Równie dobrze program mógł być naklejony po namalowaniu lub też usztywniać karton przed namalowaniem.

Stanisław Jankowski urodził się 6 października 1866 r. w Krakowie. Był malarzem portretów, pejzaży, scen batalistycznych i rodzajowych, ilustratorem książek i czasopism, scenografem, reżyserem i dekoratorem teatralnym. W sezonie artystycznym 1899/1900 do sztuk teatralnych Gabrieli Zapolskiej projektował i malował kostiumy. Poślubił Gabrielę 9 listopada 1901 r. Od tego czasu związał się z teatrem, występował na scenie, tworzył scenografię, układał choreografię. Od 1907 r. kierował zespołem "Teatr Gabrieli Zapolskiej" założonym wspólnie z żoną. Ich związek rozpadł się po dziewięciu latach, w 1910 r. W czasie pierwszej wojny światowej służył w II Brygadzie Legionów. Jego małżonka Maria Gabriela Stefania Piotrowska urodziła się 30 marca 1857 r. w Podhajcach. Mając dwadzieścia pięć lat zaczęła używać pseudonimu Gabriela Zapolska (używała również pseudonimów Józef Maskoff, Walery Tomicki, Maryja). Była aktorką, dramatopisarką, powieściopisarką i publicystką. Wykpiwała moralną obłudę mieszczaństwa, pisała komedie, dramaty i powieści. Każdy utwór Zapolskiej prowokował gwałtowne ataki krytyki, przede wszystkim konserwatywnej. Oskarżano ją o niemoralność, eksponowanie problemów ciała, epatowane brudem życia i poruszania tematów tabu.

W 1896 r. na zamówienie Tadeusza Pawlikowskiego (dyrektora teatru w Krakowie) napisała - pod pseudonimem Józef Maskoff - sztukę dramatyczną podejmującą tematykę patriotyczną  - "Tamten". 

Afisz zapowiadający premierę sztuki "Tamten" 

(zbiory Biblioteki Narodowej)

W sobotę 5 marca 1898 r. odbyła się w Teatrze Miejskim w Krakowie premiera sztuki. Entuzjastyczne przyjęcie spektaklu skłoniło autorkę do dekonspiracji już w trakcie przedstawienia. Sukces przeszedł wszelkie oczekiwania. Sztuka święciła triumfy na scenach w Krakowie (Teatr Miejski), we Lwowie (Teatr Miejski), Poznaniu (Teatr Nowy im. Heleny Modrzejewskiej). Była wystawiana przez mnóstwo teatrów wędrownych (pół tysiąca przedstawień do wybuchu wojny), w Warszawie, w Wiedniu i Berlinie. Co ciekawe Karol Irzykowski uznał sztukę "Tamten" za jedną z najlepszych sztuk patriotycznych w czasie swojej młodości (przed "Weselem").

Wydanie sztuki "Tamten" Józefa Maskoff'a 
- Kraków 1903(1902) r.
(zbiory Biblioteki Narodowej)

W 1921 r. nakręcono film "Tamten" (Tajemnica cytadeli warszawskiej), który miał premierę na dzień przed Wigilią tego roku. Niestety kopia filmu nie zachowała się. W 1988 r. sztukę w reżyserii Macieja Prusa pokazał Teatr Telewizji.

Wacław Szymborski w sztuce "Tamten" 
- Kraków 1908 r.  
(zbiory Biblioteki Jagiellońskiej)

A dowiedziałem się tego wszystkiego dzięki znalezionej akwareli...